خلیج فارس را بهتر بشناسیم؛ آشنایی با جزیره ابوموسی - وبلاگ دلند چت

به گزارش وبلاگ دلند چت، جزیره ابوموسی با مرکزیت شعر ابوموسی، جنوبی ترین جزیره ایران در آب های نیلگون خلیج فارس است. این جزیره در 222 کیلومتری بندرعباس و 75 کیلومتری بندر لنگه آرام گرفته است. جزیره ابوموسی که بیشترین فاصله را از سواحل شمالی خلیج فارس دارد، در 26 درجه خط عرض شمالی و 55 درجه خط طول شرقی واقع شده است.

وسعت شهرستان ابوموسی 68.8 کیلومتر مربع است که مشتمل بر جزایر ابوموسی (با 12 کیلومتر مربع)، جزیره تنب بزرگ (با 10.3 کیلومتر مربع) تنب کوچک (با 1.5 کیلومتر مربع)، سیری (با 17.3 کیلومتر مربع)، فرور بزرگ (با 26.2 کیلومتر مربع) و فرور کوچک (با 1.5 کیلومتر مربع) می شود.

فاصله میان جزیره ابوموسی و جزایر تنب به علت عمق مناسب آب تنها جهت قابل کشتیرانی برای نفتکش های بزرگ است. این جزیره یکی از مراکز صدور نفت خام کشور است که با ظرفیتی قابل توجه فعالیت می نماید. تأسیسات موجود در این جزیره شامل اسکله و حوضچه برای پهلو گرفتن کشتی های ماهیگیری و نظامی، فرودگاه، کارخانه آب شیرین و سایر امکانات رفاهی از جمله مدرسه، مخابرات، سینما و تأسیسات سردخانه ای برای ساکنان است.

شفافیت آب خلیج فارس در ساحل ابوموسی به حدی است که ماهی های آکواریومی و مرجان های آن نیز از کنار ساحل و موجشکن ها به طور واضح دیده می شوند.

پیشینه جزیره ابوموسی

در دوران هخامنشیان، جزایر خلیج فارس از جمله جزیره ابوموسی به موجب بند 6 ستون اول کتیبه بیستون جزو استان پارس بوده اند. در زمان اشکانیان، به ویژه در روزگار سلطنت مهرداد اول (171 ـ 138 ق.م) بنادر و جزایر دریای پارس تحت حکومت این سلسله نهاده شد. در دوره ساسانیان، جزایر و بنادر خلیج فارس جزو قلمرو ایران و کوره (شهر) اردشیر خوره در محدوده پادکیسانِ نیمروز بوده است. در سال 23 هـ. ق جزیره ابوموسی و سایر شهرها و ولایت های کرانه شمالی خلیج فارس به تصرف اعراب عایدی. در دوره حکومت امویان و عباسیان، کرانه ها و جزیره های خلیج فارس از سوی فرستادگان آنان اداره می شد. در اواسط قرن سوم هجری قمری، یعقوب لیث صفاری در سیستان نخستین دولت مستقل ایرانی را پایه گذاری کرد. بعد از مرگ وی، برادرش عمرولیث، از سوی خلیفه بغداد به حکومت فارس، بوشهر، بنادر و جزایر کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس منصوب شد. در سال 323 هـ. ق عمادالدوله دیلمی، بنادر و جزایر خلیج فارس از جمله جزیره ابوموسی را تصرف کرد. در تمام مدت حکومت آل بویه، بنادر و جزایر سراسر کرانه های خلیج فارس در قلمرو فرمانروایی آنان قرار داشت. پس از انقراض سلسله آل بویه، سلجوقیان کرمان در آن منطقه حکومت یافتند و کلیه کرانه های شمالی و جنوبی و جزایر خلیج فارس از جمله بحرین، ابوموسی، کیش و خوزستان را متصرف شدند. این جزیره تا سال 538 هـ. ق که حکومت سلجوقیان کرمان دوام داشت، جزو قلمرو آنان محسوب می شد و از طریق حکومت دست نشانده آنان ـ بنی قیصر یا ملوک کیش ـ اداره می شد. پس از انقراض ملوک کیش، در سال 626 هـ. ق حکومت جزیره کیش و سایر جزایر خلیج فارس، از سوی اتابک ابوبکر بن سعد زنگی (اتابک فارس) به ملوک هرمز واگذار شد که تا سال 779 هـ. ق مالکیت آن ها بر این جزایر ادامه داشت. تیمور گورکانی در یورش های خود، خلیج فارس و بنادر و جزایر آن از جمله ابوموسی را ضمیمه متصرفات خویش کرد و تا سال 873 هـ. ق که اعقاب او در ایران حکومت داشتند، این منطقه جزو استان فارس محسوب می شد. در دوره شاه عباس صفوی، پرتغالی ها ابوموسی را به تصرف خود درآوردند؛ ولی این جزیره، پس از یک دوره طولانی از طریق نیروهای ایرانی آزاد شد. در سال 1147 هـ. ق (1735 م.) از سوی نادرشاه افشار، لطیف خان دشتستانی به سمت حاکم استان دشتستان، شولستان و دریاداریِ کل سواحل، بنادر و جزایر خلیج فارس منصوب شد و تمام جزایر از جمله ابوموسی را از دست یاغیان خارج کرد. لطیف خان دشتستانی، در سال 1149 هـ. (1736 م.) به بحرین لشکر کشید و شیخ جبار هوله را شکست داد و آنجا را نیز به تصرف درآورد. کریم خان زند در سال 1179 هـ. ق (1756 م.) بر سراسر فارس و جزایر خلیج فارس از جمله ابوموسی و... اعمال حاکمیت کرد.

در آخرین سال های قرن نوزدهم، پس از وارد شدن نیروی دریایی و اتباع سیاسی انگلستان به آب های خلیج فارس، به بهانه بیرون راندن دزدان دریایی و مانع شدن از برده فروشی و حفظ امنیت هندوستان، نیروی دریایی انگلستان از عملیات مأموران نظامی حکومت فارس در جزیره ابوموسی جلوگیری به عمل آوردند؛ اما در همان ایام روی نقشه های ترسیمی انگلستان کلیه خطوط مرزی که مربوط به ایران بود، به رسمیت شناخته می شد و مورد تأیید قرار می گرفت. پس از چندی شیخ شارجه با هماهنگی دولت انگلستان ادعای مالکیت جزیره را کرد و با ایجاد چند اسلکه و تأسیسات بندری مختصر، به انتقال خاک سرخ و راه اندازی چراغ دریایی و فراوری اندازه کمی برق پرداخت. آغاز فصل زمستان سال 1350 شمسی، جزیره ابوموسی تحت سلطه نیروی دریایی ایران نهاده شد؛ ولی در مورد اختیارات حکومت ایران در این جزیره قبلا با میانجیگری سر ویلیام لوس دیپلمات و نماینده وزارت امور خارجه انگلستان در خلیج فارس، توافق هایی بین دول ایران و شارجه انجام گرفته بود. پس از آن، دولت ایران و شیخ نشین شارجه بر اساس قراردادی به توافق رسیدند. در سال 1971 میلادی پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیروهای نظامی انگلیس از منطقه و تأسیس کشور امارات متحده عربی، ابوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک پس از حدود 70 سال شکایت های مداوم دولت ایران علیه اشغالگری انگلیس انتها به ایران بازگردانده شد. طبق این یادداشت تفاهم ارتش ایران در این جزیره نیرو مستقر کرد و به شارجه اجازه داده شد که یک پاسگاه پلیس محلی در آنجا داشته باشد. این موافقتنامه منابع انرژی جزیره را بین دو امضا نماینده تقسیم کرد.

آب و هوای جزیره ابوموسی

آب وهوای جزیره بوموسی گرم و مرطوب است و چون به خط استوا نزدیک است، هوای آن از هوای سایر جزیره های ایرانی خلیج فارس گرم تر است. بارش، بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار بوده و بارندگی به گونه رگبار لحظه ای و موقت است. این جزیره رودخانه ندارد و تنها در شمال آن، چند مسیل خشک وجود دارد، اما دارای آب شیرین بوده و آب آشامیدنی مردم از چاه و باران تأمین شده یا با لنج و کشتی از بندر لنگه و بندر عباس به این جزیره حمل می شود. از رایج ترین بادهایی که در جزیره بوموسی و پیرامونش می وزد، می توان به بادهای شمال، قوس، سهیلی و نعشی اشاره نمود. آب جزیره در اواخر پاییز و اواسط بهار بسیار مطبوع و آرام است. فاصله زمانی اسکله نیروی دریایی بندرعباس تا جزیره ابوموسی از طریق ناوچه های نیروی دریایی 9 تا 10 ساعت است. ناهمواری های خاک جزیره ابوموسی به سوی شمال افزایش می یابد و انتها به بلندترین نقطه جزیره به نام کوه حلوا که نزدیک به 110 متر ارتفاع دارد می رسد.

اکوسیستم جزیره ابوموسی

جزیره بوموسی از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و دارای فلور گرجهتی است و بعضی گیاهان نواحی خشک در آن می رویند که به مصرف چرای دام های محلی می رسد. در سال های پر باران، گیاهان علفی و بوته ها، رشد زیادی نموده و تمامی سطح جزیره و کف دره ها پوشیده از گیاه و یک پارچه سبز می شود. این جزیره زیر تأثیر محیط جغرافیایی گرم و مرطوب، از پوشش گیاهی استپی و خاردار نیز پوشیده است. مردم بوموسی از تبار آریایی و ایرانی الاصل هستند و چند خانوار ایرانی عرب زبان هم در بین آنان وجود دارند. ساکنان بوموسی سخت کوش، ایران دوست، متدین، پاک اندیش و مهمان نوازند. شماری از ساکنان جزیره از راه صید ماهی و مروارید امرار معاش می نمایند. آب های پیرامون بوموسی دارای برترین گونه مروارید است. تا دهه نخست سده 14 هـ. ش، 50 فروند کشتی بزرگ صید صدف مروارید، در کرانه این جزیره فعالیت داشته اند. آب سواحل جزیره ابوموسی یکی از زلال ترین و شفاف ترین آب های ساحلی بوده و دارای تنوع جانوری دریایی از جمله لاک پشت سبز دریایی، مارماهی، شاه میگو، کوسه و ماهیان رنگارنگ است. جزیره دارای تپه ماهور و دشت های زیبایی است که برجستگی های تپه های شنی آن و کوه بلند مخروطی شکل به نام کوه طوا نیز در آن چشم نواز است.

وجه تسمیه جزیره ابوموسی

این جزیره در اسناد تاریخی و نقشه ها با نام بوموو BoumOuw، بوم+ اوو Aouw یعنی آب (معرب آن بومف) و با نام گپ سبزو (به معنای جای سبز) و بوم سوز یا بوموسو BoumSou. ثبت شده است. بوم به معنی مکان است و سو چند معنی دارد، سو Souw مخفف سوز Souz نام یک نوع سبزی است و به طور کلی نیز در زبان فارسی کهن معنی سبز می دهد و درمجموع می توان آن را به معنای زمین سبز نامید. ابوموسی یک نام تازه است و سابقه آن به حدود بیشتر از یکصد سال قبل برمی شود که یکی از ساکنان به نام ابوموسی این نام را به جای بوموسو BoumSou رایج ساخت.

جمعیت جزیره ابوموسی

جمعیت ابوموسی، در سال 2010 میلادی، برابر با 2٬038 نفر بوده است. تعداد اندکی از این ساکنان شهروندان امارات هستند که بر اساس قراردادی میان ایران و امارات حق اقامت دائم در ابوموسی را دارند.